การศึกษาพิเศษในสายตาคนไทย

รศ.ดร.สุขุม เฉลยทรัพย์

ที่ปรึกษาอธิการบดีมหาวิทยาลัยสวนดุสิต

การศึกษาพิเศษ หรือ Special Education เป็นระบบการจัดการเรียนการสอนที่ออกแบบมาเพื่อรองรับผู้เรียนที่มีความต้องการจำเป็นพิเศษ อันเกิดจากความบกพร่องทางร่างกาย จิตใจ สติปัญญา อารมณ์ หรือพฤติกรรม รวมถึงผู้ที่มีความสามารถพิเศษ เพื่อให้สามารถพัฒนาศักยภาพของตนเองได้อย่างเต็มที่ภายใต้หลักของความเสมอภาคและสิทธิในการเข้าถึงการศึกษา หลักการสำคัญของการศึกษาพิเศษในปัจจุบันมุ่งเน้นการศึกษาแบบเรียนร่วม (Inclusive Education) ที่ให้ผู้เรียนที่มีความต้องการพิเศษสามารถเรียนร่วมกับนักเรียนทั่วไปในโรงเรียนปกติ พร้อมการจัดสิ่งอำนวยความสะดวกและบริการสนับสนุน เช่น ครูการศึกษาพิเศษ สื่อการเรียนเฉพาะทาง เทคโนโลยีช่วยการเรียนรู้ และการประเมินรายบุคคลตามแผนการจัดการเรียนรู้เฉพาะบุคคล (Individualized Education Plan – IEP)

ในประเทศไทย การศึกษาพิเศษได้รับการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง โดยมีการจัดประเภทของผู้เรียนในระบบการศึกษาพิเศษตามพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติและแนวทางของกระทรวงศึกษาธิการ ครอบคลุมตั้งแต่ผู้มีความบกพร่องทางการมองเห็น การได้ยิน สติปัญญา ร่างกายหรือสุขภาพ การเรียนรู้ พฤติกรรมหรืออารมณ์ ความพิการซ้อน ไปจนถึงผู้มีความสามารถพิเศษในด้านต่าง ๆ เช่น วิทยาศาสตร์ คณิตศาสตร์ ดนตรี กีฬา แม้ว่าการศึกษาพิเศษในประเทศไทยจะมีการพัฒนาอย่างต่อเนื่อง แต่ยังคงเผชิญกับความท้าทายหลายประการ เช่น การขาดบุคลากรที่มีความเชี่ยวชาญเฉพาะทาง งบประมาณและทรัพยากรที่ไม่เพียงพอ ความเข้าใจและการยอมรับของสังคมที่ยังไม่ทั่วถึง และความจำเป็นในการพัฒนาเทคโนโลยีเพื่อสนับสนุนการเรียนรู้ที่เข้าถึงได้ทุกคน

เพื่อตอบสนองต่อความท้าทายเหล่านี้และสร้างความเข้าใจที่ดีขึ้นเกี่ยวกับการศึกษาพิเศษในสายตาคนไทย คณะครุศาสตร์ และสถาบันศิโรจน์ผลพันธินแห่งมหาวิทยาลัยสวนดุสิต ร่วมกับคุรุสภา มูลนิธิอนุเคราะห์คนหูหนวกในพระบรมราชินูปถัมภ์ มูลนิธิอนุสารสุนทรเพื่อสงเคราะห์คนหูหนวกในพระอุปถัมภ์ และโรงเรียนปัญญาวุฒิกร ได้จัดการประชุมสัมมนาวิชาการระดับนานาชาติด้านการศึกษาพิเศษ ครั้งที่ 9 (ISSED9) ภายใต้หัวข้อ “การเปลี่ยนผ่านชีวิต: การเรียนรู้ การดำรงชีวิต และการทำงานสำหรับเด็กที่มีความต้องการพิเศษ” ระหว่างวันที่ 11-13 มิถุนายน 2568 ณ หอประชุมรักตะกนิษฐ ชั้น 2 มหาวิทยาลัยสวนดุสิต

การประชุม ISSED9 ครั้งนี้จัดขึ้น เพื่อเป็นเวทีสำคัญในการแลกเปลี่ยนองค์ความรู้ เผยแพร่ผลงานวิชาการ และสร้างเครือข่ายความร่วมมือระหว่างสถาบันการศึกษาทั้งในและต่างประเทศ พร้อมเปิดโอกาสให้ผู้เกี่ยวข้องเข้าถึงนวัตกรรมใหม่ ๆ เพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตของบุคคลที่มีความต้องการพิเศษ รวมถึงเปิดโอกาสให้ครอบครัวและชุมชนได้เข้าถึงองค์ความรู้และนวัตกรรมใหม่ ๆ ที่จะช่วยส่งเสริมคุณภาพชีวิตและการเรียนรู้ของบุคคลที่มีความต้องการพิเศษ นอกจากนี้ ยังมีการบรรยายพิเศษจากผู้เชี่ยวชาญระดับชาติในหัวข้อสำคัญต่าง ๆ เช่น การพัฒนาครูเพื่อการศึกษาพิเศษ นโยบายการศึกษาขั้นพื้นฐานสำหรับเด็กพิเศษ และการบริหารจัดการการศึกษาพิเศษ พร้อมด้วยปาฐกถา 5 หัวข้อจากผู้เชี่ยวชาญต่างประเทศ ครอบคลุมประเด็นตั้งแต่การลดช่องว่างในบริการช่วงเปลี่ยนผ่าน การสนับสนุนนักเรียนที่มีปัญหาการได้ยิน การสร้างสังคมที่เข้าใจความแตกต่างทางสมอง ไปจนถึงทักษะสู่ความสำเร็จในการเตรียมเด็กพิเศษสู่การดำรงชีวิตอิสระ รวมทั้งการนำเสนองานวิจัยจากประเทศในภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟิก ได้แก่ ฟิลิปปินส์ เวียดนาม กัมพูชา ลาว ภูฏาน ศรีลังกา และญี่ปุ่น

ไฮไลต์สำคัญประการหนึ่งของการประชุมฯ นี้ที่ไม่ควรพลาด คือการนำเสนอผลการสำรวจความคิดเห็นในหัวข้อ “การศึกษาพิเศษในสายตาคนไทย” โดยสถาบันศิโรจน์ผลพันธิน ร่วมกับสวนดุสิตโพล มหาวิทยาลัยสวนดุสิต ซึ่งให้ข้อมูลเชิงลึกเกี่ยวกับทัศนคติและความเข้าใจของประชาชนไทยต่อการศึกษาพิเศษ ได้แก่ ปัจจัยที่จะช่วยให้เด็กที่มีความต้องการพิเศษได้รับการศึกษาที่ดีขึ้น เด็กที่มีความต้องการพิเศษควรได้รับการเตรียมความพร้อมด้านใด สถาบันการศึกษาควรมีบทบาทอย่างไรในการพัฒนาการศึกษาพิเศษ เรื่องใดที่รัฐบาลควรให้ความสำคัญเพื่อพัฒนาการศึกษาพิเศษในประเทศไทย  

ความคาดหวังต่อการประชุมสัมมนาวิชาการ ISSED9 ครั้งนี้ คือการเป็นจุดเริ่มต้นของการเปลี่ยนแปลงที่สำคัญในการบริหารจัดการการศึกษาพิเศษ โดยเฉพาะในประเด็นการเตรียมความพร้อมของเด็กพิเศษให้สามารถดำรงชีวิตอย่างมีคุณภาพและเป็นอิสระในสังคม การจัดประชุมนี้จะสะท้อนให้เห็นถึงความมุ่งมั่นของมหาวิทยาลัยสวนดุสิตและเครือข่ายในการสร้างสังคมที่เป็นมิตรและเท่าเทียมกันสำหรับทุกคน โดยเฉพาะบุคคลที่มีความต้องการพิเศษ

การจัดการศึกษาพิเศษสอดคล้องกับแนวคิด Education for All (EFA) และ Sustainable Development Goal 4 (SDG 4) ขององค์การยูเนสโก ที่เน้น “การศึกษาที่เท่าเทียม ครอบคลุม และมีคุณภาพ” เพื่อไม่ทิ้งใครไว้ข้างหลัง (Leave No One Behind) การประชุมครั้งนี้จะเป็นประโยชน์ต่อการพัฒนานโยบายและแนวปฏิบัติด้านการศึกษาพิเศษในประเทศไทยและภูมิภาคเอเชีย-แปซิฟิก ตลอดจนการสร้างความหวังให้กับการพัฒนาคุณภาพชีวิตและโอกาสทางการศึกษาที่ดีกว่าสำหรับเด็กและบุคคลที่มีความต้องการพิเศษ ขอเชิญผู้บริหารการศึกษา/สถาบันการศึกษา นักวิชาการ อาจารย์และนักศึกษา ตลอดจนผู้สนใจทั่วไปเข้าร่วมการประชุมสัมมนาวิชาการนี้โดยไม่มีค่าใช้จ่าย